Co uczynić w sytuacji, gdy spadkodawca za życia przekazał w formie darowizn cały swój majątek osobom spoza kręgu spadkobierców? Czy można domagać się zapłaty zachowku od osoby obdarowanej?
Tak, istnieje taka możliwość na podstawie art. 1000 Kodeksu Cywilnego. Obdarowany ponosi wówczas odpowiedzialność subsydiarną, co oznacza, że odpowiada za zapłatę zachowku w dalszej kolejności, jeżeli osoba uprawniona nie może uzyskać zachowku od spadkobiercy, bądź osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny w testamencie notarialnym. Brak możliwości uzyskania zachowku od spadkobiercy/ zapisobiercy windykacyjnego oznacza np. jego niewypłacalność, bezskuteczną egzekucję, a także niepokrycie roszczenia o zachowek z wartości stanu czynnego spadku (w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza).
Jednakże w odróżnieniu od odpowiedzialności zapisobierców windykacyjnych, odpowiedzialność obdarowanych jest uzależniona od chwili otrzymania darowizny – w najbardziej komfortowej sytuacji znajdują się osoby, które zostały obdarowane najwcześniej. Osoba, która otrzymała darowiznę od spadkodawcy najpóźniej, odpowiada w pierwszej kolejności. Jeżeli uprawniony do zachowku nie może wyegzekwować od tej osoby świadczenia, to wówczas aktualizuje się odpowiedzialność obdarowanego wcześniej. Jeżeli sytuacja się powtarza, to uprawniony może kolejno domagać się zapłaty zachowku od jeszcze wcześniej obdarowanych osób.
Wyżej wskazana zależność, tzw. dalsza odpowiedzialność subsydiarna obdarowanych została przez ustawodawcę dość mocno ograniczona.
Nie dotyczy obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę niedoliczoną do spadku - dokonaną przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób trzecich - niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
Obdarowany jest zobowiązany do zapłaty zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny – warunek ten oznacza, że obdarowany nie jest zobowiązany do zapłaty zachowku, jeżeli przedmiot darowizny został zużyty, bądź korzyści z niego zostały utracone, bez uzyskania korzystnej zmiany w innej części majątku obdarowanego, czyli stan majątku obdarowanego po otrzymaniu darowizny nie zmienił się;
Gdy obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek;
Obdarowany może wydać przedmiot darowizny, czym zwolni się od obowiązku zapłaty zachowku, jeżeli nie doprowadził do pogorszenia lub zmniejszenia wartości darowanego przedmiotu.
Warto w tym miejscu nadmienić, że obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek spoczywa także na następcach prawnych obdarowanego (źródło: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2018 r., sygn. akt: I CSK 381/17, Legalis).
Z uwagi na fakt, iż chwila otrzymania darowizny, a roszczenie o zachowek, może dzielić długi okres czasu, należy mieć na uwadze, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
