Przed jakim sądem będzie prowadzona sprawa spadkowa – właściwość miejscowa sądu przy spadku.
Szczególny charakter postępowań spadkowych
Sprawy spadkowe w polskiej procedurze cywilnej należą do szczególnej kategorii, które charakteryzują duże odmienności względem innych typów postępowań uregulowanych
w Kodeksie Postępowania Cywilnego (K.P.C.). Dodatkowo na stopień skomplikowania sprawy może wpływać to, że w ramach jednego postepowania chcemy doprowadzić do stwierdzenia praw do spadku po kilku osobach. Przepisy K.P.C. pozwalają na to aby wiele kwestii związanych ze spadkiem można załatwić „od ręki” u najbliższego notariusza. Jednak w tego sprawach zazwyczaj, spadkobiercy mają sprzeczne interesy i chcą jak najwięcej dla siebie uzyskać z majątku spadkowego dlatego uregulowaniem ich statusu musi zająć się Sąd. Przed wystąpieniem do Sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, albo pozwem
o zachowek warto zapoznać się z jedną z najważniejszych kwestii wpływającą przede wszystkim na sprawność przeprowadzenia całego postepowania. Odpowiednie oznaczenie Sądu zawsze znacznie przyspiesza rozpoznanie sprawy.
Zasady dotyczące ustalenia sądu spadku
Spadkobiercy, którzy chcą przeprowadzić jedno z kilku rodzajów postępowań spadkowych, prawie zawsze zadają adwokatom pytanie o to przed jakim Sądem będzie się ono toczyć. Odpowiedź na powyższe pytanie bywa czasami zaskoczeniem ponieważ spadkodawca
i spadkobiercy coraz częściej mieszkają w zupełnie różnych częściach Polski. Dość powszechnym zjawiskiem stają się także sytuacje, że spadkodawca mieszkał za granicą. Jest to o tyle ważna kwestia, że wniesienie sprawy do właściwego miejscowo Sądu znacznie przyspiesza całe postępowanie i eliminuje konieczność czekania na przekazanie akt Sądowi, który zgodnie z przepisami procedury cywilnej powinien jako wyłącznie właściwy ją rozpoznawać. Właściwość Sądu w sprawach spadkowych jest bardzo sztywno uregulowana w art. 628 K.P.C., który stanowi, że: Do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Wskazany powyżej artykuł, będący przepisem szczególnym ustanawia wyłączną właściwość miejscową sądu rejonowego, zwanego sądem spadku, którym jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Zazwyczaj pod pojęciem miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy kryje się ostatnie miejsce zamieszkania na terytorium Polski. Kryterium ostatniego miejsca zwykłego pobytu w Polsce stosuje się także wtedy, gdy w chwili otwarcia spadku (śmierci) spadkodawca już tam nie przebywał, np. mieszkał za granicą. Dopuszczalne jest, przy spełnieniu przesłanek z art. 191 i 219 K.P.C. połączenie w jednym wniosku żądania stwierdzenia nabycia spadku po kilku spadkodawcach, jeżeli właściwość sądu jest na podstawie powyższej przesłanki uzasadniona dla każdego z nich. Gdyby spadkobiercy nie mogli ustalić ostatniego miejsca stałego pobytu w Polsce (właśnie z powodu tego, że spadkodawca nie mieszkał na stałe w Polsce), wyłącznie właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Jeżeli cały majątek spadkowy znajduje się w jednym miejscu nie powinno być problemu z ustaleniem właściwości Sądu. Co jeśli majątek spadkowy, np. w postaci nieruchomości znajduje się w obrębie różnych powiatów lub województw ? Gdy majątek wchodzący w skład spadku znajduje się na obszarze właściwości kilku sądów, wówczas każdy z nich staje się właściwy do przeprowadzenia działu spadku, wybór zaś jednego z nich należy do spadkobiercy. Powyższe wynika z normy wyrażonej w art. 43 K.P.C. Dopiero jeżeli w oparciu o wyżej wymienione podstawy nie można ustalić sądu właściwego miejscowo do rozpoznania sprawy sądem spadku staje się sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Wyjątki od opisanej zasady dotyczą spraw:
- o zabezpieczenie spadku (art. 633 K.P.C.);
- o złożenie wykazu inwentarza (art. 6363 K.P.C.),
- o złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 640 § 1 K.P.C.).
Niemalże wyłomem od opisanej w niniejszym artykule zasady właściwości wyłącznej w sprawach spadkowych jest możliwość prowadzenia sprawy przez sąd (który nie jest sądem spadku) w oparciu o tzw. właściwość delegacyjną. Sąd przełożony (sąd okręgowy) nad sądem spadku (sądem rejonowym), kierując się względami konieczności lub celowości, może –wyznaczyć inny sąd do rozpoznania określonej sprawy spadkowej w całości lub w części. Ominięcie w ten sposób właściwości wyłącznej sądu spadku wynikającej z art. 628 K.P.C. nie jest jednak zawsze możliwe. Wniosek o w tym przedmiocie wymaga również szczegółowego uzasadnienia z którym osoba bez wykształcenia prawniczego nie zawsze sobie poradzi.
